مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران گزارش سالانه خود را با بررسی حدود ۵ هزار گزارش مستند شده از نقض حقوق بشر در ایران مربوط به سال ۱۳۸۹ در روزهای گذشته منتشر کرد. این گزارش مورد توجه خاص تحلیلگران و افکار عمومی قرار گرفت از اینرو با احمد باطبی بعنوان سخنگوی مجموعه گفت‌و‌گویی داشته‌ایم که بدون مقدمه در پی می‌آید:
هرانا: آقای باطبی با تشکر از وقتی که در اختیار ما قرار دادید، در خصوص گفتگویی پیرامون گزارش سالانه بعنوان اولین سوال لطفا بفرمایید چرا اساسا گزارشهای این چنینی یعنی با این گستردگی و دارای زمانبندی منظم مانند روزنامه هرانا، یا گزارشهای ماهانه و همینطور گزارش سالانه از سوی مجموعه تهیه و منتشر می‌شود؟
احمد باطبی: هر تشکل و سازمانی لازم است نتیجه فعالیت‌های خود به عنوان خروجی آن سازمان را به نحوی منتشر کند. شیوه گزارش نویسی زمان بندی شده و منظم، یکی از اشکال عرفی و پذیرفته شده فعالیت است که عموماَ سازمانهای حقوق بشری نظیر مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران از آن تبعیت می‌کنند.
مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران از حدود دو سال پیش و پس از دور دوم توسعه و تقسیم کار سازمانی، شیوه گزارش نویسی منظم را در دستور کار خود قرار داد.
در این موضوع، بخش‌های مختلف مربوطه نظیر بخش‌های کارگران، زنان، کودکان و....، گزارشهای دریافتی خود را به صورت روزانه، هفتگی و سالیانه جمع آوری و بایگانی می‌کنند.
سازمان متبوع بنده دارای واحدی است بنام واحد آمار، نشر و آثار. در حقیقت سازماندهی این گزارش‌ها با این بخش از مجموعه است. در واحد مذکور افراد متخصصی حضور دارند که به عنوان مسئولین مربوطه انتهای هر ماه اطلاعات دریافتی ماهانه خود را بر اساس قوانین استاندارد کار آماری و تحقیقی مورد بررسی و تحلیل قرار می‌دهند و نتیجه کار خود را به صورت جمعی در یک گزارش یا کتابچه حاوی اطلاعات خبری، تحلیلی و آماری منتشر می‌کنند.
این گزارش‌ها عموماَ به صورت یک کتابچه طراحی و صفحه بندی شده و در قالب یک فایل پی دی اف در اینترنت منتشر می‌شود.
در پایان سال نیز هر کدام از گزارشهای ماهیانه در یک گزارش جامع‌تر به عنوان گزارش سالیانه گرد آوری می‌شود. مسئولین مربوطه گزارشهای ماهانه را با آخرین اطلاعات دریافت شده به روز رسانی می‌کنند. اگر اشتباه و یا نقصانی وجود داشته باشد آن را تصحیح کرده و اگر خبر جدیدی به دست بیاید که مربوط به ماه‌های پیش باشد، آن را در گزارش لحاظ می‌کنند.
در نهایت در پایان هر سال گزارش‌ها دردو شکل، کتاب گزارش سالانه و کتابچه‌های تفکیکی (گزارش سالانه مربوط به حقوق زنان، دانشجویان، زندانیان و...) در دسترس عموم قرار می‌گیرد.
این کتاب‌ها در پایان هرسال در دسترس عموم است اما مجموعه چندین نسخه از این کتب را نیز به صورت چاپی و صحافی شده و دارای جلد، در اختیار سازمان‌ها و نهاد‌های بین المللی قرار می‌دهد.
لطفا توضیح دهید که اساسا این گزارشات چگونه تهیه می‌شود؟
ورودی اطلاعات مجموعه و در حقیقت منابع این گزارش‌ها از سه شیوه تامین می‌شود.
اول گزارشهای خود مجموعه که از طریق اعضاء و دیدبانهای حقوق بشر مرتبط با مجموعه در داخل کشور تهیه می‌شود. این‌ها عموما گزارش‌هایی است که در زمان انتشار منبع آن مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران معرفی می‌شود. به عنوان نمونه از این دست گزارشهای می‌توان به فیلم‌هایی که سال گذشته از قربانیان شکنجه در زندان رجایی شهر کرج تهیه و منتشر شده بود، اشاره کرد. این نوع گزارش‌ها عموما با لوگو و کپی رایت مجموعه و یا خبرگزاری مجموعه، هرانا منتشر می‌شود.
شیوه دوم اطلاعات و اخباری است که دیگر سازمانهای حقوق بشری منتشر کرداند و صحت آن ثابت شده است. این اخبار نیز با ذکر منبع آن در خبرگزاری تخصصی حقوق بشر هرانا باز نشر داده شده و در بانک اطلاعات مجموعه بایگانی می‌شود.
منبع آخر نیز اطلاعات و آمار منتشر شده از سوی منابع داخلی، رسمی و یا حکومتی است. اخباری همچون اعدام‌های اعلام شده از سوی قوه قضائیه و یا آمارهای سازمان زندان‌ها و...
البته باید اشاره کنم جدا از این سه منبع نیز گزارش‌ها و بیانیه‌های سازمانهای بین المللی نیز به عنوان یکی از منابع و یا اسناد مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در معرفی گزارش سالانه از واژه توصیفی کم سابقه برای آن استفاده کرده بودید، چرا این گزارش را کم سابقه خوانده بودید؟
منظور از توصیفی یعنی توضیح قابل فهم، با حداقل درصد خطا. در گزارشهای مجموعه به جز اخبار و آمار، تحلیل هم وجود دارد که به بررسی وضعیت موجود می‌پردازد. در گزارش سالیانه ۱۳۸۹ نیز این تحلیل وجود داشت اما اینبار نوع نگاه به موضوع کاملا متفاوت بود.
دلیل بی‌سابقه نامیدن این گزارش این بود که در تهیه و تدوین گزاش مذکور برای اولین بار سعی شد تا بیشترین سطح استاندارد تعاریف و مصداق‌های حقوق بشری که از دید سازمانهای بین المللی دارای اهمیت است، رعایت شود. و همچنین برای اولین بار در خود گزارش میزان درصد خطای گزارش به صورت علمی استخراج و لحاظ شده است. این درصد از فرمولی استخراج شده که عموما در گزارشهای تحقیقی استاندارد از آن استفاده می‌شود.
اما دیگر موضوع با اهمیت در این گزارش این است که برای اولین بر اساس اخبار دریافتی از سراسر ایران در طول سال، تحلیلی انجام شده که به صورت آماری نشان می‌دهد وضعیت گزارشگری نقض حقوق بشر در هر استان یا رسته‌ای به چه شکلی است. بر اساسا این تحلیلی و آمار‌ها نمودار‌ها و نقشه‌هایی تهیه شده که به صورت تصویری شرایط توصیف شده را در گزارش نمایش داده و فهم آن را برای مخاطب ساده‌تر می‌کند. مجموعه پس از تهیه این نقشه ونمودار‌ها این بحث را مطرح می‌کند که این گزارش‌ها در حقیقت وضعیت واقعی نقض حقوق بشر نیست. چرا که بر اساس این نمودار‌ها در بسیاری از استان‌ها اساساَ در طول سال هیچ موردی از نقض حقوق بشر گزارش نمی‌شود. در استانهایی مانند بوشهر و ایلام در سال کمتر از ۱۰ گزارش منتشر و در بسیاری استان‌ها نیز رقم این گزارش‌ها مشابه گزارش می‌شود. مجموعه معتقد است که نمی‌توان این تصور را صحیح دانست که استانی که در طول سال هیچ موردی از نقش حقوق بشر در آن منتشر نمی‌شود، پس وضعیت حقوق بشر در آن استان خوب است.
مجموعه معتقد است که گزارشهای منتشر شده از ناحیه گروههای حقوق بشری در حقیقت گزارش سالانه نقض حقوق بشر حقیقی نیست، بلکه نمایانگر "توانمندی گزارشگری نقض حقوق بشر" است.
با این نوع نگاه و همچنین مجموع اطلاعات و آمار تحلیلی می‌توان نقاظ ضعف و قوت دیده بانی حقوق بشر را در نقاط مختلف ایران بررسی کرد و به جبران کاستی‌ها پرداخت.
این کار برای اولین بار در طول تاریخ فعالیت‌های حقوق بشری ایران با این وسعت انجام شده است و به این دلیل در نوع خود کم سابقه است.
به نظر شما این قبیل گزارشات چه تاثیری در وضعیت حقوق بشر ایران خواهد گذاشت؟
به نظرم پاسخ کاملا واضح است. در درجه اول آگاه کردن جامعه جهانی از آنچه در ایران در حال روی دادن است، و در درجه دوم بررسی وضعیت موجود برای خود ما و دیگر کنشگران. یعنی عملا فرصتی در اختیار سازمانهای مدنی برای شناخت ضعف‌ها و قوت‌های خود می‌گذارد. که مسلما رفع نواقص خود به توانمند شدن جامعه مدنی منتهی خواهد شد.
همینطور این گزارش‌ها عملا ملزوماتی است که سازمانهای حقوق بشری بین المللی و نهاد‌هایی همچون سازمان ملل متحد نیاز دارند. این مراجع نه در ایران نماینده‌ای دارند و نه امکان سفر به ایران. در نتیجه دید بانی آن‌ها از لحاظ حقوق بشری در ایران تقریباَ صفر است. آن‌ها بخش عمده‌ای از اطلاعاتشان را از طریق همین نوع گزارش‌ها به دست می‌آورند.
و در نهایت گزارشهای نهایی آن‌ها به مجامع رسمی بین المللی باعث تصمیم گیری جامعه جهانی در قبال رفتار حکومت ایران خواهد شد. و این تصمیم‌ها عموما رفتار ضد حقوق بشری ناقضان حقوق انسان‌ها را هزینه‌مند می‌کند.
با توجه به حجم بالای گزارشات و موارد در گزارش مورد اشاره، نظر شما در قبال اتهام‌های کلیشه‌ای حکومت ایران که گروههای حقوق بشری را متهم به سیاه نمایی وضعیت حقوق بشر در ایران می‌کند چیست؟
این موضوع تنها در ایران اتفاق نمی‌افتد. در تمام کشورهایی که نقض حقوق بشر در آن‌ها به صورت سازمان یافته و یا از طرف حکومت صورت می‌گیرد، فعالین حقوق بشر در آن کشور‌ها از سوی حکومت با عناوینی همچون عامل دشمن، جاسوس، حقوق بگیر بیگانه و یا در خوش بینانه‌ترین حالت، فریب خوردگانی که از سر نادانی اقدام به سیاه نمایی می‌کنند، خطاب می‌شوند. در صورتی که اینطور نیست.
نه تنها گزارشهای مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران، بلکه گزارشهای بسیاری دیگر از گروههای مدافع حقوق بشر نیز بر مبنای اطلاعات و اخبار مستند است.
جدا از این موضوع نیز حتی اگر اخبار و اطلاعات منتشر شده از سوی حکومت ایران نیز ملاک قرار بگیرد باز هم وضعیت حقوق بشر در ایران بسیار وخیم تلقی خواهد شد.
شما اگر به عنوان مثال آمار اعدام‌های اعلام شده از سوی منابع رسمی حکومتی را فرض بگیرید، این رقم از بسیاری از کشور‌ها دارای مجازات اعدام در دنیا بیشتر است. این چیزی نیست که فعالین حقوق بشری گزارش کرده باشند، این گزارش رسمی دولت است. ده‌ها مورد نظیر این را می‌توان مثال زد.
اما بعنوان یک موضوع خاص بعنوان سیاست مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران که سعی می‌کند موضوع نقض حقوق بشر در ایران را با اتکا به مستندات و واقعیات جاری برای ناقضان آن هزینه‌مند کند واکنش‌های تند و غیرمنطقی دولت ایران از این قبیل گزارشات را به خوبی می‌توانیم درک کنیم. ولی تاکید می‌کنیم که راه حل این مشکل تنها تکریم حقوق انسانی و به رسمیت شناختن تعهدات و مقاوله نامه‌های حقوقی مربوطه است.