یک سال پس از مرگ سینا قنبری در زندان اوین، مادرش ادعای جمهوری اسلامی مبنی بر خودکشی فرزندش در زندان را رد کرده و گفته که فرزندش به قتل رسیده است. پرسش این است که چقدر احتمال خودکشی این جوان ۲۱ ساله دستگیر شده در اعتراضات دی ماه ۹۶ امکان پذیر بود؟
احمد همتی، نماینده اصلاح طالب وعضو کمیسیون بهداشت مجلس گفته پزشکی قانونی براساس فیلم دوربین های امنیتی زندان، خودکشی سینا قنبری را تایید کرده است. درحالی که اما علیرضا رحیمی نماینده تهران ،که خود این فیلم را دیده می گوید که سینا قنبری با یک پلاستیک سیاه وارد دستشویی شده و دو ساعت بعد، جسد او توسط یک زندانی دیگر کشف شد. اما در این فیلم هیچ صحنه ای از اینکه این جوان چطور خودکشی کرده وجود ندارد.
من به عنوان کسی که نزدیک به یک دهه از عمرم را در زندانهای مختلف جمهوری اسلامی سپری کردم، به طور جدی معتقدم خودکشی در زندانهای جمهوری اسلامی به دلایل متعدد بسیار مشکل، و حتی غیر ممکن است.
عدم وجود محیط خصوصی
زندانی محبوس در بندهای عمومی، اساسا محیط خصوصی ندارند که بخواهند درآنجا خودکشی کنند. تنها محیط خصوصی زندان تخت، حمام و توالت ها است که آن هم با دوربین های امنیتی به صورت بیست و چهار ساعته کنترل می شود. همچنین ناظر بند۱ نیز دائم از این محل ها بازدید کرده و از ماندن طولانی زندانی در این توالت یا حمام جلو گیری می کند.
عدم وجود ابزار خودکشی
از ورود هرگونه ابزاری که برای زندانی و اطرافیانش خطر جانی ایجاد کند، جلو گیری می شود. شاید در مواردی نادر، در بند های مربوط به زندانیان دارای محکومیت، که مدت طولانی در را در حبس سپری کرده اند، راهکار هایی برای تهیه ابزار خطرناک و منتهی به قتل و خودکشی پیدا شود. اما در بخش قرنطینه که زندانیان تازه وارد به آنجا منتقل می شوند، اساسا تهیه، ساخت و نگهداری این ابزار ممکن نیست.
رصد مخبرها۲
مخبرهای زندان در رقابت با یکدیگر، هرتحرکی را زیر نظر داشته و آن را به زندانبان گزارش می‌دهند. مخبرها و مخصوصا بعد از اعتراضات خیابانی و افزوده شدن تعداد زندانیان فعال تر شده و هر اقدامی، مخصوصا تلاش زندانی برای آسیب زدن به خود و دیگری از حوزه رصد آنها بیرون نمی‌ماند.
دیگر دلایل ازجمله عدم وجود دلیل و یا سابقه خودکشی و یا افسردگی، عدم وجود شاهد و یا فیلم از لحظه خودکشی و همچنین عدم ارائه اسناد مربوط به کالبد شکافی از سوی پزشکی قانونی، ادعای خودکشی سینا قنبری را از سوی زندان و قوه قضائیه غیر قابل قبول می کند.
سینا قنبری چگونه جان باخته است؟
در صورت کنار رفتن فرضیه خودکشی، مرگ این جوان تنها به دو دلیل، شکنجه و یا مصرف دارو ممکن بود.
ضرب و شتم و شکنجه
خشونت و ضرب و شتم بخشی از ماهیت سرکوب اعتراض های خیابانی است. در ایران نیز نیروی انتظامی، وزارت اطلاعات، سپاه، بسیج و... برای دستگیری معترضین از خشونت پرهیز نمی کنند. به دلیل دستگیری‌های گسترده و فله‌ای، در مرحله بازداشت و بازجویی امکان رسیدگی جدی به آسیب‌های جسمی متهم نیست. بسیاری پس از تشکیل پرونده و انتقال به بند قرنطینه زندان، تازه امکان اعلام آسیب جسمی و نیاز پزشکی شان فراهم می‌شود. در قرنطینه هم اما به دلیل محدودیت ابزار و نیروی پزشکی، اساسا امکان تشخیص تخصصی و پیگیری پزشکی لازم، حتی در مورد آسیب های خطرناک وجود ندارد. بنا براین، اگر سینا قنبری به دلیل آسیب دیدگی ناشی از ضرب و شتم و شکنجه در وضعیت بحرانی قرار گرفته بود. اساسا در محل قرنطینه امکان رسیدگی به نیازمندی های پزشکی او نبود. بنا بر این عدم ارائه خدمات پزشکی نیز یکی از احتمالاتی است که در خصوص مرگ این جوان، دور از منطق به نظر نمی رسد.
مسمومیت دارویی
درابتدا برخی منابع حقوق بشری مرگ سینا قنبری را مصرف بیش از حد داروی متادون اعلام کرده بودند. هرچند مدرک قابل استنادی درباره مصرف بیش از حد متادون در دسترس نیست، اما مسمومیت دارویی و یا مرگ ناشی از حساسیت به دارو و یا مصرف بیش از حد دارو از جمله محتمل ترین دلایل مرگ این جوان است.
در زندانهای ایران به دلیل حجم بالای زندانی و کمبود دارو و نیروی پزشکی، عموم خدمات در حد تسکین درد است. نه تشخیص تخصصی و درمان. و همین تجویز داروی مسکن برای درمان موقت نیز بدون توجه به سابقه پزشکی بیمار صورت می گیرد. من در سالهای زندان بارها شاهد عوارض داروهای تجویز شده از سوی بهداری زندان، آلرژی بدن به برخی داروها و همچنین تشخیص غلط و تجویز داروی اشتباه و یا بیشتر از حد لازم برای زندانیان بیمار بودم. بنا براین به اعتقاد من، با توجه به بالا رفتن تعداد زندانیان به دلیل دستگیری های آن روزها و همچنین کمبود امکانات، تجویز داروی اشتباه، میزان بیش از حد و یا آلرژی دارویی قوی ترین است که می تواند مرگ سینا قنبری را ناشی شده باشد.
مسئول مرگ سینا قنبری کیست؟
براساس قانون، نهاد بازداشت کننده مسئول حفظ جان متهم است. با ورود متهم به هر بخشی از مجموعه تحت کنترل سازمان زندانها، این مسئولیت به این سازمان منتقل می شود. و در این سلسله مراتب، قوه قضائیه به عنوان نهاد دادستان و ناظر بر رفتار زندانبان در مقام دوم مسئولیت قرار دارد.
در بسیاری از موارد، اسناد و نتیجه تحقیقات مرگ زندانی نه به خانواده و یا وکلای متوفی و نه رسانه ها و نهاد های ناظر ارائه می‌شود. و نه سندی مبنی بر پیگیری افراد خاطی و یا دخیل در بروز حوادث منتهی به مرگ زندانی در اختیار عموم قرار می گیرد.
سینا قنبری پیش از محاکمه و اعلام نظر دادگاه درگذشت. بنا براین سازمان زندانها به عنوان مرجع نگهدارنده سینا قنبری، و قوه قضائیه به عنوان نهاد بازداشت کننده او موظف به پاسخ گویی در باره شبهات و اظهار نظرهای مادر این جوان درگذشته هستند.
- ناظر بند به یکی از زندانیان داوطلب و یا منتخب زندانبان گفته می شود که به صورت شیفت شب و شیفت روز، و یا به صورتی ساعتی در راهرو یا در اصطلاح کریدور بند حضور داشته و ضمن نظارات بر رفتار و اجرای قوانین زندان از سوی زندانیان، رویدادهای روزانه و یا رخدادهای غیرمعمول را بلافاصله به زندانبان گزارش می دهد. وظیفه انتقال پیام های زندانبان به زندانیان نیز در عهده ناظر بند است.
- مخبر به زندانی گفته می شود که به صورت مخفی و یا علنی با زندانبان همکاری کرده و اخبار رفتار و کردار زندانیان را به اطلاع آن می‌رساند. مخبر در قبال همکاری با زندانبان از امتیازاتی، ازجمله تلفن، ملاقات، ملاقات شرعی، مرخصی و آزادی مشروط بهره مند می شود.